Bhrygujoga i nauka Brahmaczinty

NIniejszy artykuł przedstawia mało znany system jogi, zgodnie z tradycją przypisywanej starozytnemu mędrcowi Bhrygu. Jest to joga ściśle powiązana z ajurwedą, a także indyjską astrologią. 

Bhrygu, od którego wywodzi się nazwa tej jogi, jest jednym ze starożytnych mędrców okresu wczesnowedyjskiego. Jego imię dosłownie w sanskrycie należy interpretować jako 'źródło poznania, wiedzy, mądrości' (od sanskryckiego pierwiastka √bhṛj 'roztaczać blask'). Jest on niekiedy utożsamiany z Atharwanem, od którego imienia wywodzi się czwarta z czterech świętych Wed hinduizmu, Atharwaweda. Jako jeden z siedmiu mędrców ma także swoją gwiazdę w konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy, nazywanego w Indiach gwiazdozbiorem Siedmiu Mędrców (sapta-rṣi) [ṛṣi > łac. ursus, niedźwiedź]. 

W Bhagawadgicie znajduje się następująca strofa. Kryszna mówi: 

Wśród wielkich wieszczów jam Bhrygu, 
wśród dźwięków – Om, jedną zgłoską,
wśród ofiar – ofiarą z modłów, 
wśród opok jam Hamalają. 
[BhG, rozdz. X, w. 25, tł. A. Rucińska, s. 69.]

Mędrcowi Bhrygu przypisuje się przede wszystkim autorstwo znanego sanskryckiego traktatu astrologicznego, pt. „Kompendium Bhrygu” – Bhṛgu-saṃhitā, który zachował się do naszych czasów.

Zachowało się jeszcze jedno dzieło mędrca Bhrygu:„Brahmaczinta” (Brahmā-cintā). Tytuł ten można przetłumaczyć mniej więcej jako: „Medytacja Najwyższej Rzeczywistości”. Został odkryty na początku XX w. przez Śri Sudhira Ranjana Bhaduri'ego (nazwisko zapisywane jest obecnie Bhadury), który żył w latach 1880-1956), uczonyego jogina i astrologa pochodzącego z bengalskiej rodziny książąy Nawadwipy. Ów książę poświęcił większość swojego majątku, w owych trudnych dla Indii czasach, na zbieranie manuskryptów rozsianych po różnych zakątkach Indii, a także Tybetu. W tym okresie odradzania się Indii i walk niepodległościowych, był zapalonym kolekcjonerem spuścizny intelektualej Indii. Podczas swoich poszukiwań odkrył m.in. rękopis, noszący tytuł Brahma-cintā, przypisywany mędrcowi Bhrygu, gdzie opisane były pewne nieznane w żadnej tradycji jogicznej ćwiczenia. W okresie międzywojennym prowadził w swoim domu w Varanasi praktyczne ćwiczenia zawartych tam nauk, a także, w 1935 roku, opublikował ich zasady w swoim artykule pt. Bhrygu-yog (zamieszczonym w: Kalyāṇ Yogāṅk, Gitapress, Gorakhpur 1935, s. 355-359, przetłumaczonym przez na język polski). Pierwszym Europejczykiem, o którym wiadomo, że zetknął się z nauką Śri Sudhir Ranjana Bhaduregho, był znany w swoim czasie dziennikarz i pisarz brytyjski, Paul Brunton (r. 1930)[1]. Od tamtego czasu tradycja nauczania Brahmaczinty związana jest tylko z tą rodziną, znalazła kontynację w osobie syna Śri Sudhira Ranjana Bhaduriego, dra Brahmy Gopala Bhadury'ego (1942-2017), a obecnie wnuków: Jayanta Kumara i Hemanta Kumara Bhadury'ego oraz wnuczkę. Bracia Bhadury niedawno otworzyli fundusz „Bhrigu Yoga Trust” i zajmują się nauczaniem jogi także poza Indiami, głównie w Polsce, Izraelu i Rosji.   

Bhrygu jogi uczył się także od dra Brahmy Gopala Bhadury'ego znany i ceniony w Polsce autorytet w dziedzinie jogi, autor jedynego naukowego przekładu Jogasutr Patańdżalego, Leon Cyboran (1928-1977).

Na naukę Brahmaczinty składa się tzw. 'pięć wielkich nauk', tworzących integralny system filozofii. Są nimi: 1) Ajurweda (āyurveda), czyli nauka o zdrowiu i długim życiu, 2) astrologia wedyjska (jyotiṣa), czyli nauka o czasie, będąca, zgodnie z interpretacją dra Brahmy Gopala Bhadury'ego, nauką o 'boskim świetle'3) joga, a właściwie ćwiczenia Bhrygu jogi, 4) tantra, ale rozumiana zupełnie inaczej niż na Zachodzie, oraz 5) filozofia (darśana), która, zgodnie z nauką Śri Sudhira Ranjana Bhaduriego, obejmuje wszystkie nauki ścisłe i empiryczne (vijñāna). 

Bhrygu jogę nazywa się metodą Brahmaczinty, a w sanskrycie Brahmaczintapranali (Brahmā-cintā-praṇālī). Wkomponowuje się ona w ogólny system jogi i filozofii indyjskiej, ale inaczej niż niektóre systemy filozoficzne, nie neguje wartości materialnych świata; pod tym względem należy do systemów powiązanych tantrą. Jej nadrzędnym ideałem jest osiągnięcie wysokiego stanu świadomości, dzięki któremu jest się w stanie coraz skuteczniej zmniejszać cierpienie innych. Joga polega na stałym utrzymywaniu się na drodze, metaforycznie określanej jako 'między światłem a ciemnością'.  Praktykujący uwalnia się spod wpływu materii, ale nadal żyje i działa społecznie jak zwykły człowiek. Tak jak powiedział dr Jayant K. Bhadury podczas wykładu wprowadzającego w naukę Bhrygu jogę w Izraelu w roku 2011: „W metodzie (procesie) Brahmaczinty uczymy się jednoczenia naszej odrębnej świadomości z wyższą świadomością, odchodzenia od strefy materialnej do duchowości i ponownego powracania do materii. Bhrygu joga uczy, jak harmonizować te dwa obszary”.

Praktykując metodę Brahmaczinty wskazane jest prowadzenie życia rodzinnego i dobrego społecznie. Wykonuje się przy tym indywidualnie ćwiczenia rozwijające własną moc. Jednocześnie dużą wagę przywiązuje się do zasad etycznych (jam i nijam), prostoty, prawdomówności i pokory.W praktyce Brahmaczinty przykazuje się trzymać się zasad własnej religii. Tak jak to napisał  Śri Sudhir Ranjan Bhadury, należy nauczyć się patrzyć na świat (materialny i niematerialny) jako nieróżny od samego siebie (s. 356), czyli postrzegać wszystko (wraz z sobą) w sposób powiązany w jedną całość.

Większość 'procesów' medytacyjnych Brahmaczinty polega na koncentracji w odpowiednich punktach w ciele, czego skutkiem jest m.in. rozwój umiejętności panowania nad układem energetycznym ciała i poznanie subtelnych prawidłowości myśli i siły życiowej. Dużą część tych ćwiczeń wykonuje się na siedząco. Na swoich warsztatach w Polsce (czerwiec 2015) dr Jayant K. Bhadury podał następujące zasady, pomagające w przyswojeniu metod Brahmaczinty:

- Ćwiczenia wykonuje się z twarzą zwrócona na wschódalbo na północ. Kierunek ma duże znaczenie ze względu na pole elektromagnetyczne ziemi.

- Asana, czyli podłoże, na którym się bezpośrednio siedzi, powinna być naturalna i przyjazna dla ciała. Najlepszy jest wełniany koc. Nie może to być karimata. Własnej asany nie należy użyczać innym.

- Uczymy się siedzieć bez żadnych podpórek. Należy stopniowo przyzwyczajać ciało do dłuższego siedzenia na podłodze ze skrzyżowanymi nogami, stopniowo zwiększając czas. Zalecane pozycja to pozycja lotosu (padmāsana) – jest najlepsza, bo całe nogi przylegają do ziemi i powodują odpowiednie ułożenie punktów energetycznych nóg; dobry jest też zwykły siad skrzyżny, tzw. sukhāsana.

- Pół godziny przed i pół godziny po ćwiczeniach niczego nie należy jeść ani pić.

- Ogólne zasady podawane w podręcznikach jogi (np. Gharenda-samhicie) i ajurwedy, stosują się także do Bhrygu jogi, np.: miejsce ćwiczeń powinno być czyste i ciche, z dobrym powietrzem, podłoże powinno być równe itd.;  

- Podczas praktyki – o ile nie wskazuje się inaczej, w myśli powtarza się mantrę Oṁ bądź takie imię Boga, które jest osobie ćwiczącej najbliższe. Powtarzając mantrę nie należy ruszać ustami ani gardłem, ani tworzyć napięcia w narządach mowy – mantra ma być bezgłośna i pozostawać tylko w sercu.

- Każde ćwiczenie zaczynamy od myśli o nauczycielu i koncentracji na triputi (tripuṭi), tj. punkcie między brwiami

- Oddech powinien być spokojny i głęboki, ciśnienie powietrza powinno dochodzić do pępka (pracuje dolna część przepony).

- W trakcie ćwiczenia nie myślimy o korzyściach płynących z ćwiczeń: zajmujemy się jak najstaranniejszym ich wykonaniem, zgodnie ze wskazówkami.  

Ćwiczenia Bhrygu jogi obejmują skupienie na oddechu i jego energii (prāṇāyāma), kierowanie zmysłami (pratyāhāra) oraz koncentrację na punktach zewnętrznych (trāṭaka) i wewnętrznych w ciele (dhāranā). Odkrywa się punkt, który jest źródłem siły i również na nim się skupia. Oprócz medytacji i koncentracji zaleca także szereg ćwiczeń fizycznych i mentalnych. Rozumienie sensu wykonywanych ćwiczeń w kontekście całościowego funkcjonowania człowieka, jest tutaj niezwykle ważne. Dlatego Bhrygu-joga to nie tylko ćwiczenia: to zgodność między tym, co się robi i rozumieniem tego. Znajduje to swój wyraz w połączeniu pięciu Wielkich Nauk.

Podczas kilkudniowych warsztatów z Bhrygu Jogi w Nowym Kawkowie w czerwcu 2015 dr Jayant Bhaduri wygłosił wykład o zdrowym życiu i o filozofii ajurwedy. Ukazał w nim w sposób przejrzysty jej najbardziej podstawowe założenia i ukazał, jak bardzo jest ona osadzona nie tylko w całościowej myśli indyjskiej ale i w doświadczeniu, dostępnym każdemu praktykującemu. Skrót wykładu wraz z niezbędnymi wyjaśnieniami przedstawiam poniżej. W nawiasach kwadratowych zamieściłem uzupełnienia wykładu.  

„Najważniejszymi księgami hinduizmu są cztery Wedy: 1) Rygweda (Ṛgveda), 2) Jadżurweda (Yajurveda), 3) Samaweda (Sāmaveda) i 4) Atharwaweda (Atharvaveda). W ostatniej z nich, Atharwawedzie, dwóch mędrców (poetów, ryszich), Atharwan i Angiras, opisało metody leczenia za pomocą mantr, ziół i kamieni szlachetnych. Atharwan leczył za pomocą mantr, Angiras za pomocą za pomocą ziół i kamieni. Innym imieniem Atharwana jest Bhrygu. Z nauk Angirasa i Atharwana (Bhrygu) rozwinęła się ajurweda, czyli wiedza o życiu (āyus).

Ajurweda (āyurveda) jest 'upawedą' (upaveda), czyli Wedą uzupełniającą Atharwawedę. Jest nauką o życiu (āyuāyus[2]) definiowanym w tekstach ajurwedycznych jako „to, co się odbywa w połączeniu duszy z pięcioma żywiołami”, tj. ziemią, wodą, ogniem, wiatrem (powietrzem) i przestrzenią (eterem). Jest to wiedza o utrzymaniu zdrowia i przedłużaniu życia.

Czarakasamhita (Caraka-saṃhitā), czyli „Kompendium Czaraki”, podstawowy tekst z ajurwedy, podał też następującą definicję ajurwedy:

(1,2)Hitāhitaṃ (3)sukhaṃ (4)duḥkham āyus tasya hitāhitam /
mānaṃ ca tac ca yatroktam āyurvedaḥ są ucyate // [Caraka-saṃhitā 1.41]

Życie jest dobre lub też szkodliwe, 
szczęśliwe lub też nieszczęśliwe; 
to, co miarę wyznacza tego, co dobre jest, a co szkodliwe –  
nazywa się 'wiedzą o życiu”.

Zgodnie z nią, w ajurwedzie przyjmuje się, że życie jest czterech rodzajów:

Ad.1) sukhāyu (sukha 'wygoda, wygodne' + āyus 'życie'), czyli szczęśliwe i aktywne, wolne od chorób,

Ad.2) duḥkhāyu (duḥkha 'cierpienie; trud), czyli pełne napięć i trudów, nieszczęśliwe,

Ad.3) hitāyu (hita 'dobry') – życie poświęcone dla innych, charakterystyczne dla ludzi szlachetnych,

Ad.4) ahitāyu (ahita 'niedobry, szkodliwy') – życie, w którym myśli się źle o innych i ich kosztem.

Czym jest zdrowie?

Definicję zdrowia podaje strofa z innego dzieła ajurwedycznego, pt. „Kompendium Suśruty” (Suśruta-saṃhitā 15.38):

(1)sama-doṣaḥ (2)samāgniś ca (3)sama-dhātu-(4)mala-kriyaḥ  / 
(5)prasannātmendriya-manāḥ svastha ity abhidhīyate //

[„Kto ma równowagę humorów, równowagę 'ogni', 
równowagę 'tkanek' i czynności wydalania,  
ma duszę pogodną, i zmysły i umysł, 
mówi się, że jest on zdrowym”]  

Zgodnie z tym, zdrowie to równowaga:

Ad.(1) trzech humorów (doṣa)tj. wiatru (vāta), żółci (pitta) i flegmy (kapha).

Ad.(2) trzynastu 'ogni' (agni):

- jeden to ogień trawienny, tzw. dźathara agni (jaṭharāgni), który odpowiada za przemianę materii (metabolizm);

- pięć jest ogni żywiołów: każdy z pięciu żywiołów – ziemia, woda, ogień, wiatr i eter, zawiera swój 'ogień', [czyli swoją energię];

- siedmiu 'ogni' zawartych w 'tkankach ciała', tj. elementarnych składnikach ciała.
Ad.(3) siedmiu 'tkanek' (pierwiastków, dhātu), czyli elementarnych składników ciała. Są nimi:

-  rasa (dosł. 'ożywczy sok'), czyli 'enzymy'[2] [w zasadzie rasą jest to, co pozostaje z pokarmu po strawieniu go przez enzymy, jest więc przemianą enzymów i pokarmu; jest tym, co syci całe ciało, dlatego jest pierwszą 'tkanką'];

-  rakta czylikrew [która oprócz tego, że wchłania rasę, rozprowadza życie' (jīvana) po całym ciele '],

-  māṃsa (dosł. 'mięso', 'mięśnie'), czyli 'tkanka 'łączna', [to w ajurwedzie to, co odpowiada za 'masę' ciała i ma funkcję ochronną; rozwój tej 'tkanki' zależy od prawidłowości krążenia krwi, dlatego mówi się, że powstała z krwi]. 
-  meda, czyli tkanka tłuszczowa [odpowiadająca za nawilżanie (sneha) i wyścielanienarządów wewnętrznych; według ajurwedy jej rozwój zależy od rozwoju tkanki 'łącznej' (māṃsa).

-  asthi (dosł. 'kość), czyli tkanka kostna[której zadaniem jest utrzymywanie stabilności, 'podtrzymanie' (dhāraṇā), całego ciała; według ajurwedy kości rosną dzięki tkance tłuszczowej].

-  majjā, czyli 'szpik' [i wszystko, co wypełnia przestrzenie między kośćmi, czyli także mózg i rdzeń kręgowy; tak pojęty 'szpik' jest według ajurwedy także odpowiedzialny za przewodzenie impulsów nerwowych].

-  śukra, czyli nasienie u mężczyzn i rajas, jego odpowiednik u kobiet [zgodnie z definicją ajurwedyczną jest to składnik ciała, który jest konieczny do zajścia w ciążę (garbhotpāda); zależy on od prawidłowego rozwoju układu nerwowego, dlatego mówi się, że powstaje ze 'szpiku'].

Każda kolejna tkana pochodzi od poprzedniej. Oprócz tego jest jeszcze:

- odźas (ojas, hindi oj), czyli 'wigor', który tworzy aurę. Wytwarza się on podczas praktyk duchowych i powtarzania mantry.

Ad.(4) wydalanych z organizmu nieczystości (mala): kału (mala), moczu (mūtra) oraz potu (sveda).

Ad.(5) zmysłów (indriya) i umysłu (manas). Zmysły to pięć zmysłów poznania (jñānendriya): słuch, dotyk, wzrok, kubki smakowe i powonienie i pięć narządów działania (karmendriya): język, ręce, nogi, narządy rozrodcze i narządy wydalania. Ich równowaga i stała aktywność jest zdrowiem. Umysł jest zmysłem podwójnym, tzn. ma zdolność zarówno poznawania jak i działania. W zdrowiu umysł powinien być wolny od trosk (prasanna).

Dopiero gdy wszystkie powyższe elementy są w równowadze i w dobrej kondycji, jest się w pełni zdrowym.

Choroba lokuje się w ciele albo w umyśle (psychice). Chorobą jest cierpienie na poziomie fizycznym i psychicznym. Miejscem w ciele, z którego choroby biorą początek, jest pępek i jego okolice. Dlatego w praktyce Bhrygu jogi tak ważne są ćwiczenia, których celem jest wzmocnienie okolic pępka. Każde napięcie psychiczne odbija się na ciele, a każda choroba fizyczna odbija się na stanie psychicznym. W ajurwedzie kładzie się duży nacisk na czystość psychiczną – utrzymywanie umysłu w czystości pozwala pozostawać w stanie wolnym od chorób.

Choroby są trzech rodzajów:

(1) fizyczneadhybhautika, tj. dotyczącej materii utworzonej z pięciu żywiołów. Są to wszystkie choroby ciała,

(2) adhidaivika, czyli wywołane różnymi wpływami, np. losu (daiva)[3] i skutków czynów np. w poprzednich wcieleniach. Są to choroby wywołane 'siłami bogów'  (ang. 'divine), czyli czynnikami niematerialnymi, wpływającymi na psychikę.

(3) choroba duchowaadhyātmika, tj. taka, która dotyczy samej jaźni i nie pozwala na rozwój duchowy. Pochodzi ona z 'grzechu'.

'Grzech' jest rozumiany jako przylgnięcie jaźni do każdego czynu, fizycznego czy psychicznego; jest to każdy, intencjonalny czyn, który powoduje uwiązanie jaźni do świata czasu i czynu (działania). Wolność od czasu i czynu (działania) jest stanem samadhi. Dusza w rzeczywistości pozostaje poza czasem i poza czynem, czyli gdy ma własność nielgnięcia do czasu i 'czynu', pozostaje w stanie samadhi. W rzeczywistości dusza jest czystym obserwatorem, świadkiem wszystkiego, niczego nie robi i się nie zmienia. Pozostawanie w stanie samadhi jest tym samym, co pełnia zdrowia. Dlatego drogą do samadhi jest prostota, czystość psychiczna itd., na które kładzie się ogromny nacisk w praktyce Bhrygu jogi”.

W filozofii Bhrygu jogi wyjaśnia się szczegółowo koncepcje czasu i 'czynu' . Wiele ćwiczeń zasadza się na filozofii czasu i czynu.  Są to sprawdzone metody uwalniania się od ich wpływu. Zaznaczyć trzeba, że koncepcja czasu i czynu, opracowana przez indyjskich joginów i filozofów, jest niezwykle wnikliwa, a zrozumienie ich wymaga skupienia i kontemplacji – praktyka jogi jest właśnie rozwojem tego skupienia. Tutaj koło się zamyka – praktyka i rozumienie w metodzie Brahmaczinty są nierozerwalnie ze sobą połączone.

Filip Ruciński
W artykule wykorzystany został wykładu Dra Jayanta wygłoszony w Kawkowe w czerwcu 2015 r.

 




[1] Rozdział: „Wypisane w gwiazdach” w  Ścieżkami jogów (przekład Wanda Dynowska).

[2] W słowie Ajurweda (Āyur-veda) głoska 's' została zamieniona przez 'r' zgodnie z zasadami sanskryckiej wymowy,  głoska 's'  przed głoską dźwięczną zawsze zmienia się w 'r'.   

[3] Adhidaiva / adhidaivika od anskr. div  'świecić', 'rzucać blask', od tego słowa także deva 'świetlista istota, bóstwo', (skąd łac. Deo, gr. theos), czyli siła przyrody, w hinduizmie rozumiana jako bóg / bóstwo, wyznaczające ludzki los(sanskr. 'daiva' znaczy 'los, przeznaczenie', por. dywinacja 'przepowiednia'). 

 

Dział: