Jak czytać i pisać w hindi i sanskrycie. Alfabet, fonetyka, transkrypcje i spolszczenia języków indyjskich

Niniejszy jest wyjkazem standaryzacji - dawnych i obecnej - naukowego i spolszczonego zapisu języków indyskich. Zawiera także zamieszczony na końcu link do tabeli transkrycpji i spolszczeń poszczególnych znaków alfabetu sanskryckiego, oraz opis wymowy poszczególnych znaków. Plik jest do ściągnięcia w formacie pdf.    

Indyjskie języki zapisuje się wielu alfabetach, z których najpopularniejszym jest DEWANAGARI (devanāgarī). Można nim zapisywać praktycznie każdy język indyjski, służy głównie do zapisu sanskrytu, hindi, jego licznych dialektów i języków pokrewnych, marackiego (marathi) i nepalskiego (nepali), częściowo też konkańskiego (konkani, języka stanu Goa). Inne języki indyjskie mają swoje własne alfabety. Mimo że graficznie inne indyjskie alfabety się różnią nieraz znacznie od dewanagari, posiadają taką samą i tak samo uporządkowaną strukturę i wywodzą się z tego samego źródła – pisma brahmi (brāhmī, od ok. V w p.n.e.). Wszystkie indyjskie pisma klasyfikowane są jako pisma alfabetyczno-sylabiczne, tzn. jeden pełny znak graficzny oddaje całą sylabę, zawierając domyślą samogłoskę typu szwa i używające znaków samogłoskowych dla innych samogłosek. Jedynie język urdu i współczesny kaszmirski stosują obce, poza indyjskie, spółgłoskowe pismo persko-arabskie .

TRANSKRYPCJE polegają na przeniesieniu jednego systemu zapisu języka na inny, bez konieczności zachowanie autentycznego brzmienia. Każdy język indyjski można zapisywać w każdym indyjskim alfabecie. Można więc dokonać transkrypcji tekstu bengalskiego na dewanagari, czy też południowo-indyjskie pismo grantha. Pisma indyjskie zostały też zlatynizowane, tzn. alfabet łaciński został przystosowany do zapisu języków indyjskich (sanskrytu, a ze współczesnych języka konkańskiego). Mówiąc o transkrypcji mamy zwykle na myśli latynizację alfabetów indyjskich. 

MIĘDZYNARODOWY ALFABET FONETYCZNY (IPA). Wartość fonetyczną czyli brzmienie języków oddaje jak najwierniej Międzynarodowy Alfabet Fonetyczny (ang. International Phonetic Alphabet, IPA) , opracowany przez językoznawców w celu dokonywania tzw. konwersji fonetycznej języków świata.

Poniżej przedstawione zostały różne systemy transkrypcji, zangielszczania i spolszczania języków indyjskich.

I. Systemy transkrypcji i zangielszczania

  1. System brytyjski, nawiązujący do 'hunterowskiego'(niekiedy też zwanego 'jonesowskim'), wprowadzonego przez Williama Wilsona Huntera (1840-1900) na bazie wcześniejszego systemu Williamsa Jonesa. Na mocy uchwały Rządu Indyjskiego z 28 maja 1872 roku stał się obowiązującym w indyjskich publikacjach państwowych i akademickich 'narodowym systemem transliteracji'. Indyjska Akademia Literatury (Sahitya Akademi), naczelna instytucja dla rozwoju literatury i języków indyjskich, zaczęła go stosować z nieznacznymi zamianami. System jest w zasadzie zangielszczeniem, a nie transkrypcją, gdyż przejął również ograniczenia języka angielskiego i nie jest w stanie oddać wszystkich głosek alfabetu dewanagari. Brak w nim na przykład rozróżnień między śa a ṣa (oba zapisywane są jako sha), zębowymi a cerebralnymi (np. da a ḍa) - słabość, która do tej pory skutkuje znacznym zniekształcaniem wyrazów indyjskich zapisywanych po angielsku. Jedynym dostosowaniem się było w wprowadzenie akcentu dla zaznaczenia długości (ján = jān).

    Popularny zapis angielski. System hunterowski zainicjował niekontrolowane zapisywanie języków indyjskich po angielsku (obecnie w reklamach, na czatach itd.). Można w nim jedynie podać ogólne zasady, bo w szczegółach panuje duża dowolność – każdy pisze jak słyszy. Charakterystyczny jest zapis samogłosek długich odpowiednikami angielskimi, np. ī zapisuje się jako ee, ū jako oo, itd.

    W 1954 roku Rząd Indyjski wprowadził normy podobne do tych, jakie ustalono na X Międzynarodowym Kongresie Orientalistycznym w Genewie w 1894 roku, m.in. poprawny zapis długości i kropkę pod znakiem dla zaznaczenia cerebralizacji. Stąd obecnie również w Indiach w staranniejszych publikacjach stosuje się międzynarodowy system IAST oraz ISO, o których poniżej:

  2. Międzynarodowa Alfabet Transliteracji Sanskrytu (IAST).
    Schemat transliteracji fonetycznej sanskrytu i palijskiego oparty na standardzie ustalonym na X Międzynarodowym Kongresie Orientalistycznym w Genewie w 1894 roku dla sanskrytu, a z dodatkowymi znakami – hindi, bengalskiego, nepalskiego, tamilskiego i syngaleskiego. Obowiązuje wszędzie w pracach naukowych, bazach internetowych, podręcznikach, a także w komputerowych układach klawiatury (np. EasyUnicode w systemie Macintosh). Z niewielkimi zmianami – mianowicie stosując znak długości nad samogłoskami e oraz o, zastosowano go w projekcielatynizacji Kalkuckiej Biblioteki Narodowej. Także w innych niż bengalski językach nowoindyjskich, rozróżniających długości tych samogłosek, zaznacza się długość nad e i o.

  3. ISO 15919 (2000) czyli międzynarodowy standard transkrypcji języków indyjskich oparty na zasadach zasadach ustalonych na X Międzynarodowym Kongresie Orientalistycznym w Genewie w 1894 roku i zatwierdzony przez 157 państwa świata. Tylko kilkoma znakami różni się od IAST (np. zaznacza się długość e oraz o), a także od UNRSGN, czyli systemu romanizacji nazw geograficznych, zatwierdzonego przez Narody Zjednoczone w 1977 roku i stosowanego na mapach świata.

II. SYSTEMY SPOLSZCZANIA

W języku polskim konkurują ze sobą dwa systemy. Ich punktem spornym jest oddawanie spółgłosek palatalnych: czy mają być 'twardsze' niż w językach indyjskich, np. ca = cza, czy bardziej 'miękkie' – ca = ća, dźa). Pierwszy nazywa się twardym, drugi - miękkim. Poza tym systemy różnią się niewiele.

1. System spolszczania twardego. Jest najstarszym systemem, nawiązuje do polskiej tradycji literackiej. Został unormowany przez prof. E. Słuszkiewicza i prof. T. Pobożniaka. Stosuje się kręgach akademickich w całej Polsce, a także przez część indologów warszawskich. Preferują ją m.in. redaktorzy Studiów Indologicznych czasopisma akademickiego Uniwersytetu Warszawskiego poświęconego zagadnieniom kultury indyjskiej.

System Pobożniaka (twardy) jest stosowany przede wszystkim w środowisku indianistów krakowskich i wrocławskich. Od systemu Słuszkiewicza różni się jedynie transkrypcją samogłoski ṛ. I tak na przykład, w tym systemie, zamiast pisać 'Kryszna' pisze się'Kriszna'.

2. System spolszczania miękkiego.W latach 90 ubiegłego wieku z inicjatywy prof. M.K. Byrskiego oficjalnie zatwierdzono nową transkrypcję, która weszła do wydawnictw naukowych i ogólnopolskich. Obecnie obowiązuje w publikacjach PWN, Wydawnictwie Akademickim 'Dialog', Przeglądzie Orientalistycznym (kwartalniku) itd., a także w nazewnictwie geograficznym zatwierdzonym przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Jak wspomniałem powyżej, różni się zapisem spółgłosek palatalnych.

Stosowanie spolszczeń jak na razie jest kwestią własnego wyboru. Należy jednak konsekwentnie trzymać się wybranego systemu. Sugeruje się stosowanie systemu miękkiego w pracach z języków współczesnych, natomiast w studiach klasycznych (sanskryt) lepiej trzmać się systemu twardego. W przypadku stosowania systemu spolszczani twardego, preferowany jest system Słuszkiewicza.

Wszystkie powyższe systemy ilustruje tabela, którą można pobrać w pdf: DEWANAGARI - FONETYKA - TRANSKRYPCJE - SPOLSZCZENIA 

Zob. też artykuł, który wytycza standardy transkrypcji języka urdu 

FR

 

 

Dział: