Czym jest ajurweda?

Ajurweda (āyurveda) jest obok starożytnej medycyny chińskiej najstarszym funkcjonującym systemem medycznym na świecie.

W starożytności i średniowieczu obejmowała systematykę chorób, patologię, patogenezę, diagnozę, farmację, toksykologię, chirurgię, otolaryngologię, pediatrię, geriatrię, ginekologię, psychologię, szeroko pojętą profilaktykę (ćwiczenia fizyczne, zabiegi higieniczne itd.) i inne szczegółowe działy, częściowo pokrywające się z zasadniczymi działami medycyny zachodniej i naukami pomocniczymi medycyny. Ponadto wchodziła w bezpośrednią interakcję z medycyną grecką i innymi systemami leczniczymi.

Obecnie należy do tzw. medycyny komplementarnej i alternatywnej (CAM) i obok homeopatii, naturoterapii, jogi, tamilskiej medycyny siddha, tybetańskiej gSo ba rig pa i junani / unani tibb1 stanowi jedną z systemów medycznych wspieranych przez ministerstwo Ajurwedy, Jogi i Natutoterapi, Unani, Siddha i Homeopatii (AYUSH) Rządu Indyjskiego2. Jej wpływ na medycynę oficjalną jest duży – aż do XIX wieku ajurweda była najlepiej rozwiniętym systemem medycznym na świecie, przewyższała i inspirowała rozwój nowoczesnej medycyny europejskiej. Z biegiem czasu jej poszczególne działy wtopiły się w Indiach w ogólny nurt oficjalnej medycyny. Obecnie swoją odrębność zachowały jej trzy sposród ośmiu działów3: 1) leczenie ogólne (holistyczne), zwane kajaćikitsą (kāyacikitsā), 2) metody odmładzania organizmu poprzez zioła, dietę itd., czyli tzw. rasajanę (rāsāyana, dosł. 'wywołania ożywczego soku'), oraz 3) stosowanie afrodyzjaków, tj. tzw. wadźikaranę (vājīkaraṇa). W ramach leczenia ajurwedycznego stosuje się dietetykę, zabiegi oczyszczające, lecznicze masaże, zioła i inne leki, ale przede wszystkim ustala się prawidłowy styl życia.

Celem ajurwedy jest wydłużenie życia, stąd zresztą wywodzi swoją nazwę: ajurweda to 'nauka (veda) o [długim] życiu' (āyur).

Ajurweda zachowała starożytną metodę diagnostyczną opartą na zrozumieniu i praktycznym odczuwaniu tzw. trzech humorów (doṣa). Stanowią one punkt odniesienia przy stwierdzaniu konkretnych jednostek chorobowych, a także przy doborze metod terapeutycznych. Na podstawie trzech humorów, jakości, których lekarz uczy się odczuwać i oceniać, ustala się także podatność na choroby u poszczególnych osób. Psychologia ajurwedy z kolei zasadza się na koncepcji trzech ‘jakości psychicznych’ (guṇa) i nawiązuje do pewnej odmiany filozofii sankhji4. Dosze i guny są ze sobą skorelowane – jedne wywołują drugie. Równowaga dosz jest synonimem zdrowia. Umysł i ciało wzajemnie się warunkują. W metodzie diagnostycznej kładzie się nacisk na uważną obserwację i prawidłową interpretację symptomów i rozumienie relacji przyczynowo-skutkowej, logiczne myślenie i wyciąganie logicznych wniosków. W najważniejszym dziele pt. „Kompendium Czaraki” (Caraka-saṃhitā), który pochodzi z ok. II w p.n.e. duża część trzeciego działu poświęcona jest zasadom logicznego myślenia, analizie symptomów, zagadnieniu przyczyny i skutku oraz sztuce debaty. Między innymi dlatego mocną stroną ajurwedy jest etiologia, tj. określenie genezy danej choroby.

Przyczyny chorób są różne, ale zwykle lekarz dopatruje się ich w stylu życia, diecie, wrodzonych skłonnościach, nawykach, emocjach, sytuacji życiowych, okresach przejściowych (np. dorastaniu, przekwitaniu), relacjach z innymi, czy zdarzeniach losowych takich jak nieszczęśliwe wypadki itd. Zasadniczymi przyczynami chorób są według ajurwedy niewłaściwe używanie inteligencji, niestabilność życiowa, zagłuszanie pamięci, czas, skutki czynów i nieodpowiedni kontakt z przedmiotami zmysłów (Czaraka samhita, 4.1.90); a u samego ich źródła, a także u źródła zdrowia leży los i siła woli. Czasem wystarczy jedną drobną rzecz zmienić w swoim życiu, aby je odmienić i usunąć przyczynę choroby.

Będąc w zgodności ze współczesną nauką medyczną, ajurweda stanowi doskonały punkt wyjścia do studiów nad człowiekiem, jego zdrowiem i filozofią życia. Należy także podkreślić, że ma ona surowe wymagania etyczne: to bowiem z Kompendium Czaraki wywodzi się hipokratejska zasada, żeby najpierw nie szkodzić, a dopiero potem leczyć. O dyscyplinie lekarza mówi się w wielu miejscach różnych tekstów ajurwedycznych, ale przede wszystkim w pierwszym rozdziale Kompendium Czaraki.

Zobacz też: Działy i rozdziały w ajurwedzie, czyli o czym pisali Czaraka i Suśruta

Bibliografia:

Konarska, Laura: „Etyka w indyjskiej medycynie ajurwedy”. Studia Indologiczne 20 (2013), s. 70-96.

Maas, Philip: „Indian Medicine and Ayurveda”. Szkic autorski, nieopublikowany, przeznaczony do publikacji w: Alexander Jones, Liba Taub (red.): The Cambridge History of Science. Vol. 1. Ancient Sciences. Cambridge etc.: Cambridge Univerity Press, 2015.

Meulenbeld, G.Jan: A History of Indian Medical Literature, Vol. I-V, Egbert Forsten, Groningen 2000.

1W średniowieczu (od XI w.) zarabizowana medycyna grecka tzw. medycynę unani (yunānī,  dosł. 'jońską', tj. grecką), zaczęła adoptować się w Indiach w kontekscie islamizacji. Rozwinęła się z przetłumaczonych na języki literackie islamu dzieł szkoły Hipokratesa i łacińskich dzieł Galena. Z biegiem historii junani tibb (tibb = medycyna) została rozwinieta przez autorytety medyczne, z których najznakomitszym był Ibn Sina (Awicenna) (zob. MAAS 2015: 3 p. 7).

2MAAS 2015: 1.

3KONARSKA 2013: 75.

4Sankhja jest indyjską psychologią i stanowi podstawę filozoficzną jogi. 

Filip Ruciński

Tags: 
Dział: