- Polski
- हिन्दी
- English
Klasyfikacja instrumentów muzycznych w Odnowionym Traktracie Bharaty (Abhinava-bhāratī) Abhinawagupty
W niniejszym krótkim szkicu, chciałbym przedstawić, w jaki sposób Bharata w Traktacie o teatrze (Nāṭya-śāstra, NŚ, dziele napisanym około II w. p.n.e.) i Abhinawagupta w komentarzu do Traktatu, czyli Odnowionym Traktacie Bharaty' (Abhinava-bhāratī, ABh, X w.) klasyfikują indyjskie instrumenty. Zamierzam przede wszystkim wskazać różnicę między dwoma rodzajami instrumentów perkusyjnych – ghana (idiofonami) i avanaddha (perkusyjnymi właściwymi) i ich rolę w przedstawieniu teatralnym, przytaczając odpowiednie fragmenty dzieł źródłowych. Podział ten ma szerokie zastosowanie we współczesnej muzykologii hinduskiej. Jendak Abhinawagupta, jak się okaże, skrócił ten podział z czterech rodzajów instrumentów, do dwóch: instrumetów perkusyjnych - do wybijania rytmu) i strunowych, do grania melodii.
W rozdziale 31 NŚ poświęconym rozważaniom natury wzorców rytmicznych (tāla) Bharata zdaje się utożsamiać jeden rodzaj instrumentów perkusyjnych z funkcją im przynależną, czyli wybijaniem rytmu:
„Do instrumentu, który omówiono jako ghana,
należy jednostka rytmu (kalā), wybijanie (pāta) oraz tempo (laya);
Miarą dla niego jest czas;
rozpoznaje się go, gdy wybija wzorzec rytmu (tāla). (NŚ 31.1.)
Abhinawagupta wyjaśnia te zwrotkę w następujący sposób:
Z powyższego cytatu widać, że zarówno Bharata-muni jak i Abhinawagupta zawężają rolę instrumentu ghana wyłącznie do wybijania wzorca rytmicznego. Abhinawagupta nawet odmawia im zdolności do samodzielnego wywołania rasy – przeżycia (smaku) estetycznego. Wyraża to, komentując następującą zwrotkę:
„Należy rozpoznać instrumenty strunowe ('rozciągnięte', tata) po tym,
że mają rozpięte struny, 'okryte' (avanaddha) to bębny,
a zwarte (ghana) rozpoznać należy po rytmie,
dętymi (suṣira, dosł. mającymi otwór) nazywa się flety”. (NŚ 28.2)
Abhinawagupta:
„W tej zwrotce [Bharata] przypomina wcześniej wymienione cztery rodzaje [instrumentów]. Ze strun zrobione – to strunowe (tata), 'okryte' (avanaddha) nazywają się tak, bo są obleczone skórą. 'Zwarte' (ghana) nazywają się tak, bo mają twardą / surową formę; zgodnie z tym nie nadają się do wydobycia określonych dźwięków, które służą do wywołania przeżycia smaku estetycznego i stanów emocjonalnych; jako że służą trzymaniu równej miary, powiedziano, że są wzorcem rytmu – talą”. (Abh 28.2)
„Tutaj czworakie instrumenty dodają nastroju do ekspresji scenicznej, dlatego tak należy uczynić, aby współgrały jako zespół. I chociaż mamy instrumenty czterech kategorii, to ze względu na dominację w nich czy to melodii czy rytmu, podzieli się je na dwie grupy: 1) 'rozciągniętych' (tata) i 2) 'perkusyjnych' (avanaddha). [W podział ten] wlicza się także instrumenty dęte (suṣira) i idiofony (ghaṇa).” (Abh 28.2).
Podsumowując należy uznać, że Abhinwagupta ograniczył podział instrunentów z czterech na dwa rodzaje.
Autor: Filip Ruciński
1 Szybkie (druta), umiarkowanie szybkie (lekkie, laghu) i wolne (ciężkie, guru).
2 mātrā – jednostka czasowa (czyli kalā) wyrażająca długość w poszczególnym metrum; 'miara'. Składa się z pięciu 'chwil' (nimeṣa, NŚ 31.3).
3 Cañ-cat-pu-ṭaḥ jest mnemotechniczną formułą podstawowego metrum parzystego (yugma), zwanego w sanskrycie także 'czworokątnym' (caturasra), omówionego w NŚ 31.8-60. Sylaby (akṣara) tej formuły pokrywają się z długościami miar (mātrā) i całość skałada się z ośmiu jednostek metrycznych:
sylaby (akṣara): cañ – cat – pu taḥ – –
miary (mātrā): długa długa krótka przedłużona (NŚ 31.9-11)
Autor mówiąc o innych podobnych formułach, ma na mysli przede wszystkim formułę leżącą u podstawy metrów nieparzystych (ayugma), czyli 'trójdzielnych' ('trójkątnych', tryasra). Składa się ona z sylab długiej (guru), dwóch krótkich (laghu) i długiej (guru), łącznie sześciu jednostek metrycznych. Jej wzór przedstawia się następująco:
sylaby (akṣara): cā – pa pu ṭaḥ –
miary (mātrā): długa krótka krótka długa
Obie formuły są określane jako źródło ('łono' yoni) dwojakiej natury (prakṛti) rytmu – dla rytmów parzystych i nieparzystych; te dwie 'natury' obecne są we wszelkich metrach. Stosuje się zasadę, że każda z obu formuł, jako całość stanowi pojedynczą jednostkę czasową (kalā); wtedy rytm pokrywa się z sylabami (w ujęciu muzyki zachodniej dla metrum cańcatpuṭa jest to wtedy metrum na 4/8). Może też zostać rozciągnięta na dwie, cztery i więcej jednostek ((dvikala, catuṣkala itd.) i wtedy powstają dłuższe (wolniejsze) metra (NŚ 31.26-28). Na przykład w ten sposób powstanie 'metrum pierwotne' (ādi-tāla) muzyki karnatackiej (w muzyce zachodniej 8/8), a także najbardziej rozpowszechnione we współczesnej muzyce północnoindyjskiej 'metrum trójramienne' (tri-tāla', 16/8).
4 Tak też twierdzi B.C. Dew: Wstęp do muzyki indyjskiej, przekład polski: Ryszard Stolarski, str. 31. [przekład w formie maszynopisu].
© Filip Ruciński